Nederland had afgelopen weekend Feyenoord-Ajax, maar het Ruhrgebied liep diezelfde zondagmiddag massaal uit voor ‘Die Mutter aller Derbys’, dé Duitse voetbalklassieker tussen Borussia uit Dortmund en Schalke 04 uit Gelsenkirchen. Twee aartsrivalen die beide hun wortels diep in de kolen en de staal hebben en de geschiedenis van het Ruhrgebied weerspiegelen in hun eigen historie.
Het mijnbouwdorp Schalke was in 1904 nog geen jaar gemeentelijk heringedeeld bij de stad Gelsenkirchen toen een groepje veertien- en vijftienjarige jongens op een binnenplaats in de schaduw van de Zeche Consolidation voetbal wilden spelen. Zo ontstond, althans volgens de clubmythe, de huidige voetbalvereniging Schalke 04, die in haar beginjaren nog Westfalia Schalke heette. Een echte mijnwerkersclub was het, waar scholieren voor 5 Pfennig per maand lid van konden worden (schoolverlaters betaalden maar liefst 10 Pfennig).
Schalke was een club van en voor mijnwerkers. Die Knappen was heel lang de bijnaam van het elftal – een Knappe is de Ruhrterm voor een mijnwerker die zijn opleiding heeft voltooid. En het eerste stadion werd dan ook niet voor niets gebouwd op het terrein van de Zeche Consolidation zelf en heette, zeer toepasselijk, de Glückauf-Kampfbahn. Dat mijnwerkersverleden van Schalke 04 schuilt niet alleen in de ontstaansplek, maar ook in het feit dat veel van haar voetballers uit het verleden Poolse mijnwerkers roots hadden. Zo is de arbeidsmigratie van het Ruhrgebied ook in de sport zichtbaar geworden.
Ook Borussia Dortmund heeft zo zijn ontstaanslegende. En die ligt eveneens in de mijnbouw en staalindustrie. De geboorteplek van de BVB was een voetbalveldje bij de katholieke Drieëenheidskerk in de Dortmunder Nordstadt. Die katholieke gemeente was in 1901 opgericht om katholieke, ook weer overwegend Poolse arbeiders in te kunnen laten burgeren in het protestantse Dortmund. En dat kon het beste met sport. Maar toen de priester bezwaar maakte tegen het woeste spel dat voetbal was (atletiek was toch echt veel netter), besloten de voetballende jongeren in hun nabij gelegen stamcafé Zum Wildschütz een eigen voetbalclub te stichten. Een voorstel voor een naam was er niet bij de spontaan bijeengeroepen oprichtingsvergadering van 1909 en de clublegende wil dat voor de naam Borussia is gekozen omdat in de stamkroeg nog een reclameschild hing van de enkele jaren daarvoor failliet verklaarde Borussia brouwerij. Het was ook niet zomaar een naam, Borussia-bier was altijd het lievelingsbier van de mijnwerkers in Nordstadt geweest.
De Borsig Platz in de Dortmunder Nordstadt – de plek van het voormalige voetbalveldje, waar het allemaal begon – is een bedevaartsoord voor Borussia fans. De stedenbouwkundige opzet van Nordstadt is prachtig, maar dat zal een aantal voetbalfans wellicht ontgaan. Even zozeer zullen zij die geen weet hebben van voetbal de Borsig Platz enkel waarnemen als een prachtige met bomen omzoomde groene stedelijke oase van waaruit zes wegen over Nordstadt uitwaaieren. Alhoewel, als je goed oplet, zie je op de wegen die naar de Borsig Platz leiden, om de zoveel meter een lantaarnpaal staan, getooid met een bescheiden gele Borusssia vlag.
Dat Dortmund een voetbalgekke stad is – waar in elke straat wel een Borusia fanshop is gevestigd – dat zal de meeste kooplustige toeristen en kerstmarktbezoekers in de binnenstad niet ontgaan. Fanshops waar alles van Borussia te koop is: van shirts tot broodroosters die het BVB logo in je sneetjes brood branden tot koffiemokken waarop gedrukt staat dat iemands voorliefde voor Schalke 04 een te genezen ziekte is. Het schijnt een geliefd cadeau te zijn voor die ene kantoorcollega die het licht maar niet wil zien. In de loop der decennia is het treffen tussen de twee grote Ruhr-clubs uitgegroeid tot de meest beladen voetbalwedstrijd van Duitsland. En kaartjes voor de Ruhrpott- of Revier-derby zijn in Duitsland bij wijze van spreken moeilijker te verkrijgen dan een audiëntie bij Angela Merkel.
Dat de beide Ruhrclubs ook internationaal een zeer grote naam hebben, bleek ook weer toen ik laatst met een drietal urban planners uit Kenia op pad was in het Ruhrgebied. Natuurlijk wilden zij kennismaken met de stedenbouwkundige opzet van het gebied – dat was ook het doel van de trip – maar misschien nog belangrijker voor hen was het betreden van heilige voetbalgrond. Aangezien het programma al overvol was is dat niet helemaal gelukt. Maar het alternatief stemde ook tot grote tevredenheid: Schalke 04 hebben we kunnen eren door het berijden van de Gelsenkirchererstrasse in Essen en de honger naar Borussia hebben we in een warenhuis in Düsseldorf kunnen stillen, alwaar de urban planners bij het zien van een afdeling met heel veel Borussia-geel, dolgelukkig voor het thuisfront prachtige clubshirts hebben gekocht. Voetbal is van iedereen.
Deze blog is in co-productie geschreven met Roy van Dalm, voetballiefhebber en senior lecturer urban identity, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN).
RUHRFRAU NL 