Duisburg – RUHRFRAU NL

Een verdubbeld museum Küppersmühle

De opening van de uitbouw van Museum Küppersmühle in Duisburg stond al een tijdje gepland. Op de site van het museum zelf, maar ook in de regionale pers, kwamen de afgelopen jaren, enkele momenten voorbij. Tegenvallende bouwwerkzaamheden en dan ook nog de coronamaatregelen. Geen goede combinatie voor een spetterende opening. Maar in het najaar 2021 was het zover. Met een prachtige tentoonstelling van Andreas Gursky werd de nieuwbouw van het museum gepast gevierd.

En toen moesten we ons nog haasten ook. Want er speelde steeds wel iets waardoor het geplande tripje naar Duisburg niet door kon gaan. Gelukkig werd de tentoonstelling van Gursky verlengd met 6 weken. Konden we dat ook nog meepakken.

Andreas Gursky, Montparnasse, museum Küppersmühle Duisburg

Foto’s van Gursky zijn natuurlijk altijd betoverend om naar te kijken. Lellen van doeken en waar de deelfoto’s tot een geheel aan elkaar zijn gemonteerd, is niet de zien. De expositie laat een aantal topwerkstukken van Gursky zien. Neem bijvoorbeeld zijn ‘Amazon’, een foto van een mega magazijn met oneindige rijen bestellingen. Dichterbij, is elke bestelling tot op de detail te onderscheiden. De aanblik ervan echter, laat een gevoel van schaamte achter, zichtbare mega consumptie, waar we allemaal onderdeel van zijn. Of het gigantische woonblok ‘Montparnasse’, met alle ramen zo detaillistisch gefotografeerd dat je je bijna een voyeur voelt. Een wrang soort sprookje van 1001 nacht. Elk venster heeft zo zijn eigen verhaal.

Vanuit de hoofdexpositieruimte waar Gursky hangt, is een doorkijkje gemaakt naar de nieuwbouw. En die doorkijk lonkt. Je ziet een aantal achthoekige betonnen pilaren. Door de lichtval lijken ze te zweven in de ruimte. In de ruimte achter de pilaren hangen oranje-rode doeken van David Schnell. Maar voordat je aan Schnell toekomt blijf je vol verbazing staan. Je blijkt in een gigantische lege silo te staan. Geoxideerde staal geschiedenis, ruim 40 meter hoog.

Museum Küppersmühle, silo als verbinding tussen oud- en nieuwbouw

Daarachter begint de nieuwbouw. Er zijn maar liefs vier lagen hagelwitte expositieruimte toegevoegd. De etages zijn via loopbruggen, dwars door de silo heen, verbonden met de oudbouw. Aan de buitenkant oogt de nieuwbouw stoer industrieel. Alsof deze aanbouw – als onderdeel van de voormalige Küpersmühle – hier altijd al aan de haven heeft gestaan. Binnen daarentegen, waan je je in een hypermodern kunstpaleis.

In de silo, vanaf de verbindingsbrug, eerste etage.

En dan de trappenhuizen. Daar hadden ze er voorheen eentje van. Een hoogstandje van het architectenbureau Herzog & de Meuron. En ook al was je geen liefhebber van hedendaagse kunst, om de belevenis van het trappenhuis, werd dit museum altijd al door architectuurliefhebbers bezocht. Dan is het nu dubbelfeest, want met de komst van de nieuwbouw is er een prachtig trappenhuis bijgekomen.

Nieuwe trappenhuis museum Küppersmühle, Herzog & de Meuron

Aan kunst en architectuur geen gebrek, wat dat betreft geen enkele wanklank. Alleen het kopje koffie. Met de nieuwbouw erbij, is de bezoekerscapaciteit verdubbeld en het museumrestaurant is zo geliefd, dat het vooraf al is volgeboekt. De volgende keer toch maar een tafeltje reserveren, voordat we uit Nederland wegrijden.

Alsum: van visserdorp tot berg

Alleen de naam Alsum herinnert nog aan het oorspronkelijke dorp dat ooit op de plek van de huidige Alsumer Berg heeft gelegen. Ooit mondde hier een arm van de Emscher in de Rijn, de reden dat op deze idyllische plek een vissersdorp ontstond. Nu staat hier boven op de berg nog een kruis, als herinnering aan dit prille begin. Als je wilt weten hoe het Ruhrgebied in de jaren 60-70 van de vorige eeuw heeft aangevoeld, moet je op deze berg gaan staan. Dit deel van Duisburg wordt nog een paar keer per uur in stampende stoom gehuld.

Idyllisch is het hier nog steeds. Het is maar hoe je het bekijkt. Komende vanuit de Alsumer Steig word je, als je langs de flanken van de berg loopt, getrakteerd op een wijds panorama op de Rijn, groene heuvels en markante torens in de verte. Hier wil je uren dwalen of op een steen gaan zitten, met je voeten in het kabbelende water. Dat de heuvels feitelijk afvalbergen zijn, ontstaan als gevolg van mijnbouw, doet er op dat moment niet meer toe.

Van het vissersdorp Alsum is niets meer over. De mijnbouw heeft de grond waarop het dorp stond laten indalen, met als gevolg dat de Rijn aan het dorp begon te knabbelen en de boel onderliep. De tweede wereldoorlog deed de rest: het dorp werd grotendeels verwoest door bombardementen. Had het dorp daarna nog kunnen worden gered? Misschien wel, maar de groeiende industrie naam de aldus beschikbaar gekomen ruimte maar al te graag over. Van de puinresten en het mijnbouwafval werd de basis van de Alsumer Berg gelegd. In de loop van de jaren volgde met nieuw afval de top van de berg.

Inmiddels wordt op de Alsumer Berg niet meer gestort. De berg is bedekt met weelderig groen en is verklaard tot landschappelijk beschermd gebied. Er is maar één weg omhoog die toegang biedt naar twee uitzichtplatforms. Het eerste platform biedt uitzicht op een heel vriendelijk Rijnlandschap. Een hier geschoten foto is uitstekend promotiemateriaal voor een folder over een slaperig reisje langs de Rijn.

Het meest hooggelegen platform biedt uitzicht op het noorden. Hier ontvouwt zich het inferno. Hier heb je uitzicht op een industrieel landschap met nog actieve hoogovens en kokerijen. Alles ongelofelijk dichtbij en levensecht. Het begint met het geloei van sirenes en even even later komt het het koken en stomen opgang.

Als we het Duitsland van vlak over de grens niet kennen, gaan we er dan wel werken?

Eind november verscheen het rapport ‘De arbeidsmarkt aan de grens met en zonder grensbelemmeringen’ van het CPB. Een stevig en goed doortimmerd verhaal met prachtige kaarten en tabellen. Ik heb het met heel veel plezier gelezen en zal er nog vaak naar teruggrijpen. De grens tussen Oost Nederland en Duitsland houdt mij al jaren bezig. Als kind al, toen woonden we vlak bij de grens en leek de grens een onneembare vesting. Maar ook als volwassene, in een tijdsbestek waarin landsgrenzen bijna niet meer zichtbaar zijn en waarin we veel reizen, maar grenzen nog steeds behoorlijk hard zijn.

Ik ben geboren in het grensgebied met Duitsland, in Twente. De oorlogswonden waren toen nog niet geheeld, mijn grootvader sprak steevast over ‘de Proes’ of ‘de Moffen’. Er waren verhalen te over uit de oorlogstijd en de periode daarvoor, maar een gemeenschappelijke geschiedenis over de periode na 1945, die was afwezig. Niemand in onze familie ging de grens over, Duitsland daar kwam je niet en de actieradius van ons gezin was daardoor behoorlijk beperkt.

Op mij veertiende kwam er een doorbraak. Mijn ouders besloten dat het welletjes was geweest en dat er een paspoort moest komen. Zo kwam het dat we ineens het Duitsland van vlak over de grens konden gaan verkennen. Steden als Gronau en Nordhorn kwamen binnen handbereik, een welkome afwisseling na jarenlang alleen Hengelo, Oldenzaal en Enschede te hebben bezocht. Ik was net zozeer gefascineerd door het anders zijn van deze steden als door de overeenkomsten. Mijn ouders gingen voor de benzine en de supermarkt, ik verkende ondertussen de stad voorbij het centrumgebied.

Als ik naar het huidige grensoverschrijdend gedrag kijk, zijn benzine en de supermarkt nog steeds belangrijke motieven en in december komt daar nog de kerstmarkt bij. Voor het overige lijkt Duitsland niet in onze ‘mental map’ te bestaan. Behalve Berlijn, die stad is hot, daar wil heel Nederland maar wat graag naar toe. In het CPB rapport is vooral het grensoverschrijdende effect van de eerste 30 en 60 kilometer onderzocht, evenals het ‘what if effect’, hoe het er in de huidige grensregio’s aan toe zou zijn gegaan als de grens niet zou bestaan en/of niet meer een barrière zou zijn. Maar ik ben vooral gefascineerd in wat het ‘what if effect’ zou zijn voor onze relatie als Oost Nederlanders met steden in het Rhein-Ruhrgebied. Daar ligt immers een super metropool met meer dan 10 miljoen inwoners. Voor ons ligt de Randstad immers net zo ver weg als het Ruhrgebied.

Als de grens niet zou hebben bestaan, dan zouden wij, afkomstig uit Oost Nederland, niet alleen in de Randstad maar ook in de grote steden van het Rhein Rhur gebied gaan studeren, wonen en werken. Braindrain en leegloop van jongeren uit kleinere steden richting het westen zou dan ook richting het oosten gaan. Niet dat daardoor de grensregio’s in Oost Nederland volledig zouden leeglopen, dat juist niet. Het zouden dan juist aangename verblijfsgebieden zijn te midden van twee grote metropoolregio’s.

Ik ervaar bij velen vooral het ‘onbekend maakt onbemind’ effect. Duitsland heeft bij vele grensbewoners nog steeds een bijsmaak en als je hen voorstelt om vooral ook het Rhein- Ruhrgebied in ogenschouw te nemen, kijken ze je een beetje lacherig aan. Ik voel dat ik dan op een soort ondoorzichtige muur stoot die nog geslecht moet worden. Maar verhalen vertellen helpt en goed beeldmateriaal ook. Dus daar strooi ik veelvuldig mee rond, enthousiasme werkt aanstekelijk en ik neem steeds vaker mensen mee naar het Rhein-Ruhrgebied en ik zie ze van sceptici in ambassadeurs veranderen.

Als bewoner van Oost Nederland wil ik niet geknot zijn door een grens in mijn rug en wil ik me net zo gemakkelijk kunnen bewegen naar het oosten als naar het westen. Consequentie is dus wel dat ik goed Duits moet kunnen spreken. Gelukkig zat Duits toentertijd in mijn vakkenpakket. Op dat punt heeft het onderwijs de laatste jaren helaas wel een steek laten vallen. Steeds minder vaak wordt Duits gekozen, ook in de grensregio’s. Als we als Oost Nederlanders de band met Duitsland willen versterken is taal – ondanks alle vertaal apps die we zouden kunnen inzetten – een heel natuurlijk toegangsbewijs.

En natuurlijk is het zoveel gemakkelijker een baan op te pakken in een Nederlandse stad die je goed kent dan een baan te verwerven in een gebied dat je niet kent en waarvan je de taal niet of nauwelijks spreekt. Het achterblijven van grensoverschrijdende pendel heeft echter niet alleen met taal, bereikbaarheid en diploma erkenning te maken, allemaal zaken die in het CPB rapport worden genoemd. Het gaat ook om identiteit. Een gebied moet een plek krijgen in onze ‘mental map’. We moeten er ons vrij kunnen bewegen en er ons thuis kunnen voelen. En dat begint met het verkennen van het gebied, spontane ontmoetingen en het gevoel van vertrouwdheid opbouwen. Dan komen de verhalen als vanzelf en volgt de rest ook veel gemakkelijker.

Foto’s van boven naar beneden: Bochum, Duisburg, Düsseldorf, Oberhausen/Bottrop

Acht steden Chinese kunst in het Ruhrgebied.

Het was genieten, de China8 expositie! Niet alleen de kunst, maar ook de prettige bijkomstigheid dat je in korte tijd – als je de hele expositie wilt zien – het Ruhrgebied kris-kras doorkruist. Stel, je bent nog niet geweest en je wilt in de laatste week dat de expositie draait toch nog een beetje China8 meepakken, dan is hier mijn persoonlijke lijst.

Op de eerste plaats Düsseldorf met de overzichtstentoonstelling van China8. Groots en overweldigend. Gaan! En de stad zelf is verrukkelijk (maar overigens geen Ruhrstad, als enige uit het rijtje van deelnemende steden). En als je tijd over hebt – en de hordes toeristen in de Altstad wilt ontwijken – vooral ook even naar de wijken Flingern en Bilk gaan.

Op de tweede plaats: Duisburg, om de grootse doeken in het prachtige museum Küppersmühle, mijn favoriete museum in het Ruhrgebied, maar ook omdat Duisburg als enige stad met twee musea deelneemt aan China8 en je dus ook bij het Lehmbruck (sculpturen) kan langsgaan.

Op de derde plaats Hagen. Hier word je ontroerd door de prachtige combinatie van een jugendstil museum, Moors fonteingeklater en Chinese sculpturen en installatiekunst. Sprookjesachtig mooi als ensemble!

Marl, op de vierde plaats, vanwege de sublieme en ontroerende video’s maar ook om het brutalistische museum- en stadhuiscomplex waarin dit deel van China8 is ondergebracht.

Op de vijfde plaats Gelsenkirchen waar traditionele Chinese kunsttechnieken op hedendaagse wijze zijn vertaald. Je krijgt er op de bovenste twee verdiepingen van de expo bijzondere urbane landschappen aangeboden.

Naar Essen – op de zesde plaats – ga je naar het Folkwang om het fotowerk van China8 te bezoeken (en ook om de overige collecties van dit prachtige museum te zien). Maar: ga na afloop om de hoek ook even een hapje eten in de Rüttenscheiderstrasse, de langste uitgaanstraat van Essen.

Recklinghausen heb ik op de zevende plaats gezet. Niet omdat ik het niet mooi vond, maar omdat ik de doeken die er hingen net iets minder spannend vond dan het werk dat ik in Düsseldorf en Duisburg heb gezien.

En tenslotte Mülheim an der Ruhr op de achtste plek. Hele indrukwekkende installaties, werkelijk waar, maar het China8 gedeelte is er zo klein, dat als je bijna geen tijd hebt, wellicht niet voor dit gedeelte moet omrijden. Maar de grote gespiegelde installatie in de hoofdruimte en de Chinese pop die daar al bijna vier maanden jonglerend aan het plafond hangt, raken je wel.

China8 verleidt kunstliefhebbers meerdere steden in de Rijn-Ruhr metropool te bezoeken

In 8 steden in het Rijn-Ruhr gebied vindt op dit moment de expositie China8 plaatst. Een tentoonstelling over hedendaagse Chinese kunst. Ik heb inmiddels de expositie in Düsseldorf en Duisburg bezocht. De eerste indruk is overweldigend! Het werk is groots en meeslepend. Je wordt er stil van.

Deze regionaal georganiseerde expositie laat overigens meer zien dan alleen de wens om moderne kunst ten toon te stellen. Het laat ook zien dat de steden in de Rijn-Ruhr regio steeds meer de samenwerking opzoeken. Was dat al het geval met Emscher Park (IBA 1990-1999) en met Ruhr 2010 (Culturele Hoofdstad 2010), ook nu zullen velen gedreven door nieuwsgierigheid de hele expositie te willen zien, het gebied intensief bezoeken, waardoor de regio opnieuw op de kaart komt te staan. En waarbij het de musea bovenal om de kwaliteit van de kunst zal gaan, ligt het belang van de samenwerkende overheden inzake China8 vooral in het verstevigen en benadrukken van de regionale samenwerking in het gebied.

Lag bij Emscher Park en Ruhr 2010 de nadruk op het Ruhrgebied, doordat ook Düsseldorf deelneemt aan China8, wordt het Rijn-Ruhr gebied meer en meer als een metropoolregio ervaren. En laten we eerlijk wezen, het zou ook niet verstandig zijn het Ruhrgebied los van de totale regionale context te blijven bezien. De steden in de Ruhr en Rijn regio liggen zo dicht tegen elkaar aan.

Tatort is Kult in Duitsland

Tatort is tegenwoordig veel meer dan een krimi, in Duitsland is het hip om op zondagavond naar Tatort te kijken en dat kijken vindt bij voorkeur plaats in een kroeg. Tatort is ook veel meer dan alleen een serie. Het zet de Duitse steden behoorlijk op de kaart. In een aantal steden is de commissaris inmiddels in ruste, in andere steden wordt nog volop op het gespuis gejaagd.

Foto kaartjes: printscreen daserste.de/tatort/

Natuurlijk volg ik de plot als ik naar een crimi kijk, dat kan bijna niet anders, maar een deel van de lol is toch ook wel de stad als decor. Het geeft zo’n heerlijke aha erlebnis zodra je delen van een stad herkent. Daarnaast is het een zeer aangenaam grootstedelijk vermaak om op zondagavond in een Duitse kroeg naar Tatort te kijken.

‘Crimi-steden’ als toeristisch trekpleister? In Oxford weten ze daar wel raad mee. Ze ontvangen er graag ‘inspector Morse’ fans en ook Ystad (Zweden) spaart garen bij het speurwerk van inspecteur Wallander. Vorige week stuitte ik in Duisburg op de Horst Schimanski Gasse. Die naam zal een aantal Nederlanders bekend voorkomen. De afleveringen van Tatort met Duisburg als decor en commissaris Schimanski in de hoofdrol zijn allemaal uitgezonden op de Nederlandse TV. Ik herinner mij vooral zijn tomeloze energie en het rauwstedelijke decor waarbinnen de serie werd opgenomen.

Maar om onder leiding van een gids je te vergapen aan een kroeg waar Schimanski (25 jaar geleden!) graag even stoom afblies? Toch stuitte ik op een groep van zo’n 20 man, die verscholen onder paraplu’s in de stromende regen welwillend naar het verhaal van hun gids stonden te luisteren, terwijl ze de voorgevel van de kroeg zaten te bestuderen. Even naar binnen gaan zat er niet in, het was vroeg en de kroeg was nog dicht.

Dan maar beter de hoek omgaan en de Gasse in je op te nemen. Daar hing zelfs een gebreid straatnaambordje met de liefkozende woorden ‘Schimmi Gasse’. Mooi toch, hoe oud tv-vermaak en hedendaagse brei-rages elkaar ontmoeten.

Dagdromen onder de Tiger & Turtle van Duisburg

Hier wil je eigenlijk alleen maar in het gras liggen en foto’s als kleine kunstwerkjes schieten. Meer niet. Of misschien toch even het staketsel beklimmen. Maar het meeste plezier beleef je hier langs de zijkant. Een betoverende lichtval, je wilt hier niet meer weg. Plaats van handeling, het Angerpark in het zuiden van Duisburg.

De Tiger & Turtle hebben ze het kunstwerk genoemd, wat betreft het Engels woordgebruik wel een beetje bijzonder is, want Duitsland staat er om bekend zoveel mogelijk eigen woorden voor nieuwe zaken in te zetten. Het kunstwerk staat er nog niet lang. Sinds 2011 is de voormalige halde omgetoverd tot een groene hoekige berg en getooid met een prachtige te bestijgen landmark. Daarvoor stond hier de opstal en installaties van de MHD Sudamin, waaronder opslagsilo’s voor zwavelzuur. Geen pretje dus.

Nu is het hier vredig. Het Angerpark ligt direct naast een woonwijk. De bewoners lopen zo vanuit hun voortuin de heuvel op. Ze later er hun hond uit, kinderen spelen uitgelaten op de hellingen en wat verdwaalde toeristen beklimmen de krul. Geen ophef, geen grote parkeerplaatsen, geen toeristisch informatiecentrum. Een cadeautje voor de wijk.

De andere werkelijkheid is er ook, op een paar honderd meter zichtbaar, je hoeft maar over je schouder te kijken. Maar die waarheid is vanaf de Turtle goed te verdragen.

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen: