Düsseldorf – RUHRFRAU NL

Als we het Duitsland van vlak over de grens niet kennen, gaan we er dan wel werken?

Eind november verscheen het rapport ‘De arbeidsmarkt aan de grens met en zonder grensbelemmeringen’ van het CPB. Een stevig en goed doortimmerd verhaal met prachtige kaarten en tabellen. Ik heb het met heel veel plezier gelezen en zal er nog vaak naar teruggrijpen. De grens tussen Oost Nederland en Duitsland houdt mij al jaren bezig. Als kind al, toen woonden we vlak bij de grens en leek de grens een onneembare vesting. Maar ook als volwassene, in een tijdsbestek waarin landsgrenzen bijna niet meer zichtbaar zijn en waarin we veel reizen, maar grenzen nog steeds behoorlijk hard zijn.

Ik ben geboren in het grensgebied met Duitsland, in Twente. De oorlogswonden waren toen nog niet geheeld, mijn grootvader sprak steevast over ‘de Proes’ of ‘de Moffen’. Er waren verhalen te over uit de oorlogstijd en de periode daarvoor, maar een gemeenschappelijke geschiedenis over de periode na 1945, die was afwezig. Niemand in onze familie ging de grens over, Duitsland daar kwam je niet en de actieradius van ons gezin was daardoor behoorlijk beperkt.

Op mij veertiende kwam er een doorbraak. Mijn ouders besloten dat het welletjes was geweest en dat er een paspoort moest komen. Zo kwam het dat we ineens het Duitsland van vlak over de grens konden gaan verkennen. Steden als Gronau en Nordhorn kwamen binnen handbereik, een welkome afwisseling na jarenlang alleen Hengelo, Oldenzaal en Enschede te hebben bezocht. Ik was net zozeer gefascineerd door het anders zijn van deze steden als door de overeenkomsten. Mijn ouders gingen voor de benzine en de supermarkt, ik verkende ondertussen de stad voorbij het centrumgebied.

Als ik naar het huidige grensoverschrijdend gedrag kijk, zijn benzine en de supermarkt nog steeds belangrijke motieven en in december komt daar nog de kerstmarkt bij. Voor het overige lijkt Duitsland niet in onze ‘mental map’ te bestaan. Behalve Berlijn, die stad is hot, daar wil heel Nederland maar wat graag naar toe. In het CPB rapport is vooral het grensoverschrijdende effect van de eerste 30 en 60 kilometer onderzocht, evenals het ‘what if effect’, hoe het er in de huidige grensregio’s aan toe zou zijn gegaan als de grens niet zou bestaan en/of niet meer een barrière zou zijn. Maar ik ben vooral gefascineerd in wat het ‘what if effect’ zou zijn voor onze relatie als Oost Nederlanders met steden in het Rhein-Ruhrgebied. Daar ligt immers een super metropool met meer dan 10 miljoen inwoners. Voor ons ligt de Randstad immers net zo ver weg als het Ruhrgebied.

Als de grens niet zou hebben bestaan, dan zouden wij, afkomstig uit Oost Nederland, niet alleen in de Randstad maar ook in de grote steden van het Rhein Rhur gebied gaan studeren, wonen en werken. Braindrain en leegloop van jongeren uit kleinere steden richting het westen zou dan ook richting het oosten gaan. Niet dat daardoor de grensregio’s in Oost Nederland volledig zouden leeglopen, dat juist niet. Het zouden dan juist aangename verblijfsgebieden zijn te midden van twee grote metropoolregio’s.

Ik ervaar bij velen vooral het ‘onbekend maakt onbemind’ effect. Duitsland heeft bij vele grensbewoners nog steeds een bijsmaak en als je hen voorstelt om vooral ook het Rhein- Ruhrgebied in ogenschouw te nemen, kijken ze je een beetje lacherig aan. Ik voel dat ik dan op een soort ondoorzichtige muur stoot die nog geslecht moet worden. Maar verhalen vertellen helpt en goed beeldmateriaal ook. Dus daar strooi ik veelvuldig mee rond, enthousiasme werkt aanstekelijk en ik neem steeds vaker mensen mee naar het Rhein-Ruhrgebied en ik zie ze van sceptici in ambassadeurs veranderen.

Als bewoner van Oost Nederland wil ik niet geknot zijn door een grens in mijn rug en wil ik me net zo gemakkelijk kunnen bewegen naar het oosten als naar het westen. Consequentie is dus wel dat ik goed Duits moet kunnen spreken. Gelukkig zat Duits toentertijd in mijn vakkenpakket. Op dat punt heeft het onderwijs de laatste jaren helaas wel een steek laten vallen. Steeds minder vaak wordt Duits gekozen, ook in de grensregio’s. Als we als Oost Nederlanders de band met Duitsland willen versterken is taal – ondanks alle vertaal apps die we zouden kunnen inzetten – een heel natuurlijk toegangsbewijs.

En natuurlijk is het zoveel gemakkelijker een baan op te pakken in een Nederlandse stad die je goed kent dan een baan te verwerven in een gebied dat je niet kent en waarvan je de taal niet of nauwelijks spreekt. Het achterblijven van grensoverschrijdende pendel heeft echter niet alleen met taal, bereikbaarheid en diploma erkenning te maken, allemaal zaken die in het CPB rapport worden genoemd. Het gaat ook om identiteit. Een gebied moet een plek krijgen in onze ‘mental map’. We moeten er ons vrij kunnen bewegen en er ons thuis kunnen voelen. En dat begint met het verkennen van het gebied, spontane ontmoetingen en het gevoel van vertrouwdheid opbouwen. Dan komen de verhalen als vanzelf en volgt de rest ook veel gemakkelijker.

Foto’s van boven naar beneden: Bochum, Duisburg, Düsseldorf, Oberhausen/Bottrop

Song Dong ervaren in de Kunsthalle Düsseldorf

Werk van Song Dong komt regelrecht bij je binnen. In het najaar van 2015 was de expositie nog in Groningen te zien en op dit moment in de Kunsthalle in Düsseldorf. Mooi hoor, zo’n samenwerking van twee musea over de grens heen. Als je de expo nog wilt zien, zal je wel heel snel moeten wezen. Medio maart wordt alles weer ingepakt.

Het werk van Song Dong kun je op zijn best ervaren als er bijna niemand is. Vooral de hal waarin de installatie ‘Waste not’ is opgebouwd. In die hal staan meer dan 10.000 gebruiksvoorwerpen, verzameld in het ouderlijk gezin van Song Dong gedurende 50 jaar. Je kan er van alles bij denken en voelen. Honderden plastic flesjes, geordend naar soort. Een waanzinnig groot aantal medicijndoosjes als een bouwwerk opgetast. Piepschuim tegen de muur, een kledingkast en honderden paren strak geordende schoenen. Als je je ogen half dicht knijpt, lijkt het piepschuim wel een stad in de verte.

Song Dong is sowieso gebiologeerd door de relatie mens en stad. Dat blijkt niet alleen uit de installatie ‘Eating the City’ waarbij hij samen met bezoekers een stad opbouwt met bergen zoetigheid en vervolgens de bezoekers de vrije hand geeft de hele stad op te eten. Maar ook uit de stadsgezichten opgebouwd met stukken groenten of met hompen zalmfilet.

Beneden staan de werelddelen uitgesneden als blauwe tafeltjes lukkraak in een ruimte. Het lijkt wel een kinderspeelhoek. Later lees ik dat deze tafeltjes onderdeel zijn van de installatie ‘Eating the world’. Ze zijn belegd geweest met snoepgoed dat de bezoekers mochten opeten. Dat hebben ze dan ook grondig gedaan. De tafels waren leeg en de ruimte, op de blauwe tafels na, leeg. Wat blijft eigenlijk over, als het aan de mens ligt?

Acht steden Chinese kunst in het Ruhrgebied.

Het was genieten, de China8 expositie! Niet alleen de kunst, maar ook de prettige bijkomstigheid dat je in korte tijd – als je de hele expositie wilt zien – het Ruhrgebied kris-kras doorkruist. Stel, je bent nog niet geweest en je wilt in de laatste week dat de expositie draait toch nog een beetje China8 meepakken, dan is hier mijn persoonlijke lijst.

Op de eerste plaats Düsseldorf met de overzichtstentoonstelling van China8. Groots en overweldigend. Gaan! En de stad zelf is verrukkelijk (maar overigens geen Ruhrstad, als enige uit het rijtje van deelnemende steden). En als je tijd over hebt – en de hordes toeristen in de Altstad wilt ontwijken – vooral ook even naar de wijken Flingern en Bilk gaan.

Op de tweede plaats: Duisburg, om de grootse doeken in het prachtige museum Küppersmühle, mijn favoriete museum in het Ruhrgebied, maar ook omdat Duisburg als enige stad met twee musea deelneemt aan China8 en je dus ook bij het Lehmbruck (sculpturen) kan langsgaan.

Op de derde plaats Hagen. Hier word je ontroerd door de prachtige combinatie van een jugendstil museum, Moors fonteingeklater en Chinese sculpturen en installatiekunst. Sprookjesachtig mooi als ensemble!

Marl, op de vierde plaats, vanwege de sublieme en ontroerende video’s maar ook om het brutalistische museum- en stadhuiscomplex waarin dit deel van China8 is ondergebracht.

Op de vijfde plaats Gelsenkirchen waar traditionele Chinese kunsttechnieken op hedendaagse wijze zijn vertaald. Je krijgt er op de bovenste twee verdiepingen van de expo bijzondere urbane landschappen aangeboden.

Naar Essen – op de zesde plaats – ga je naar het Folkwang om het fotowerk van China8 te bezoeken (en ook om de overige collecties van dit prachtige museum te zien). Maar: ga na afloop om de hoek ook even een hapje eten in de Rüttenscheiderstrasse, de langste uitgaanstraat van Essen.

Recklinghausen heb ik op de zevende plaats gezet. Niet omdat ik het niet mooi vond, maar omdat ik de doeken die er hingen net iets minder spannend vond dan het werk dat ik in Düsseldorf en Duisburg heb gezien.

En tenslotte Mülheim an der Ruhr op de achtste plek. Hele indrukwekkende installaties, werkelijk waar, maar het China8 gedeelte is er zo klein, dat als je bijna geen tijd hebt, wellicht niet voor dit gedeelte moet omrijden. Maar de grote gespiegelde installatie in de hoofdruimte en de Chinese pop die daar al bijna vier maanden jonglerend aan het plafond hangt, raken je wel.

China8 verleidt kunstliefhebbers meerdere steden in de Rijn-Ruhr metropool te bezoeken

In 8 steden in het Rijn-Ruhr gebied vindt op dit moment de expositie China8 plaatst. Een tentoonstelling over hedendaagse Chinese kunst. Ik heb inmiddels de expositie in Düsseldorf en Duisburg bezocht. De eerste indruk is overweldigend! Het werk is groots en meeslepend. Je wordt er stil van.

Deze regionaal georganiseerde expositie laat overigens meer zien dan alleen de wens om moderne kunst ten toon te stellen. Het laat ook zien dat de steden in de Rijn-Ruhr regio steeds meer de samenwerking opzoeken. Was dat al het geval met Emscher Park (IBA 1990-1999) en met Ruhr 2010 (Culturele Hoofdstad 2010), ook nu zullen velen gedreven door nieuwsgierigheid de hele expositie te willen zien, het gebied intensief bezoeken, waardoor de regio opnieuw op de kaart komt te staan. En waarbij het de musea bovenal om de kwaliteit van de kunst zal gaan, ligt het belang van de samenwerkende overheden inzake China8 vooral in het verstevigen en benadrukken van de regionale samenwerking in het gebied.

Lag bij Emscher Park en Ruhr 2010 de nadruk op het Ruhrgebied, doordat ook Düsseldorf deelneemt aan China8, wordt het Rijn-Ruhr gebied meer en meer als een metropoolregio ervaren. En laten we eerlijk wezen, het zou ook niet verstandig zijn het Ruhrgebied los van de totale regionale context te blijven bezien. De steden in de Ruhr en Rijn regio liggen zo dicht tegen elkaar aan.

Düsseldorf bouwt Thyssen Trade Center om tot enorm wooncomplex

In Düsseldorf gebeurt het, daar wordt op dit moment het voormalige Thyssen Trade Center omgebouwd tot een enorm wooncomplex. We hebben het hier niet over een klein onopvallend kantoorgebouw, maar over 39.300 m2 kantoorvloer verdeeld over meerdere gebouwen. Alhoewel onopvallend misschien wel weer een juiste verwoording is, want de glimmende bouwsels van het voormalige handelscentrum zijn door hun spiegelende staat feitelijk volstrekt anoniem.

Het complex is in 1991 gebouwd en staat sinds 2009 leeg, in dat jaar vertrok het Thyssen concern van Düsseldorf naar Essen, zo’n 35 kilometer verderop. Wat de herbestemming zo bijzonder maakt is de schaal van het project. Voorzover ik weet is dit de omvangrijkste herbestemming van een jaren 90 kantorencomplex naar een woonbestemming in Duitsland tot dusver. Ik vraag me af of we überhaupt in Nederland vergelijkbare herbestemmingen met een dergelijke omvang kennen.

Het kan dus wel, glimmende kantoortoeters ombouwen tot wooncomplexen. De omzetting gaat 340 huurwoningen opleveren, waarvan 30% tegen de voor Düsseldorf lage huurprijs van € 8,50 per m2 zullen worden weggezet, waardoor het complex ook nog een sociaal tintje heeft gekregen.

Bijzonder is ook dat, alhoewel dit alles zich afspeelt op pakweg 50 kilometer voorbij onze grens, dit project blijkbaar niet wordt opgemerkt in Nederland. In Nederlander berichten we vooral over leegstand en herbestemming in onze eigen steden.

Afgelopen zaterdag ben ik even door de wijk gelopen. Het is zo’n typische jaren 90 kantorenlokatie, waarvan de gevels de lucht reflecteren waardoor het volstrekt onduidelijk is wat er achter gebeurt. Het heeft een voordeel, het verschil tussen leegstand en bezetting zie je niet.

Dat een naastgelegen pand ook leeg staat viel me pas op door de reuzensticker op de zijgevel. Het spiegelpaleis dat tegenover het voormalige Thyssencomplex Mini’s in de plint verkoopt is verder ook zo anoniem als maar mogelijk is, evenals het kantoorgebouw daarachter. Alleen de naam op de gevel van het bijna 20 verdiepingen tellende gebouw, licht een tipje van de sluier op. Wat bovenal opvalt is de stilte, je komt niemand op straat tegen.

Dat zal over een jaar anders zijn, dan zullen naar verwachting 1300 mensen het verbouwde complex hebben betrokken. Het project gaat de Living Circle heten. De naam kan tweeërlei worden opgevat. Is het een verwijzing naar de halve circels, waarin het Thyssen Trade Center is opgetrokken, of een verwijzing naar de herbestemming van de locatie? De naam is hoe dan ook toepasselijk.

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen: