Essen – RUHRFRAU NL

Vrijruimten in de niches van het Ruhrgebied

We staan buiten bij een klein complex ten noorden van het centrum, vlak naast de universiteit. Twee reusachtige schoorstenen domineren het uitzicht. We gaan zo naar de 90 minuten durende documentairefilm ‘Das Gegenteil von Grau’ kijken. De documentaire gaat in op een twintigtal ‘Freiraum’ initiatieven in het Ruhrgebied. De film is een co-productie van de in Berlijn woonachtige socioloog, filmmaker en stadsactivist Matthias Coers en het netwerk ‘Recht auf Stadt Ruhr’.

De film is net uitgebracht en draait in vijf opeenvolgende dagen in de grote steden van het Ruhrgebied. Afgelopen vrijdag, 24 maart, werd de film in Essen in Alibi vertoond. Alibi is feitelijk ook zo’n Freiraum, het is een inlooppunt voor burgers uit Essen die tegengas willen geven aan de toenemende sociale kilte en verrechtsing van de samenleving.

Het is zacht voor de tijd van het jaar en iedereen blijft nog even plakken rondom een tafel met informatiemateriaal die vlak voor de ingang is neergezet. De filmmakers zelf geven toelichting op hun initiatief. Als ik even naar binnenloop zie ik dat de zaal al behoorlijk vol begint te stromen. Er worden stoelen en zelfs oude gymzaalbanken bijgeplaatst. Wij hebben geluk en weten een plekje te veroveren op een oud bankstel en kunnen de avond zacht uitzitten.

Er is nog net voldoende tijd om even een drankje te halen in das Alibier, de bar van het complex. Precies om 19.00 uur begint de film en worden we kriskras door het Ruhrgebied meegenomen met voorbeelden uit Dortmund, Duisburg, Essen, Oberhausen en Bochum. De film beoogt geen volledigheid, wel een gevoel. Zo zien we buurtwoonkamers, repair cafés, huurdersinitiatieven, vrouwelijke graffiti spuiters, bijzondere bibliotheken, fietswerkplaatsen, caféruimten zonder consumptieverplichting, stadslandbouw initiatieven en nog heel veel meer voorbijkomen. Vele buitenstaanders zullen achteloos aan deze plekken voorbijlopen, voor hen lijken ze wellicht te beduimeld of te onbeduidend.

Het effect van deze plekken is voor de buurt heel groot, vaak gaat het niet om de fysieke plek zelf, maar de beweging die het in de wijk genereert. Ineens gaan mensen weer samenwerken. Of zoals Matthias Coers het in de discussie achteraf toelicht: ‘Het bijzondere aan deze bewegingen is dat het geen tegen-bewegingen zijn. Dat waren vergelijkbare initiatieven in laatste decennia van de vorige eeuw wel. Nu zijn het feitelijk op de toekomstgerichte concepten waarin wordt onderzocht hoe je kan samenwerken en samen kan bestaan. Dan ineens blijken de nieuwe talenten je buren te zijn.’

Wat opvalt aan de getoonde voorbeelden in de film, is dat niet alleen jongeren iets opzetten, ook ouderen zijn actief. Ook herkomst doet er niet toe. ‘Ik heb het in Berlijn al op zoveel plekken zien gebeuren’, vertelt Matthias Coers, ‘het menselijke is voor de deelnemers uiteindelijk veel belangrijke dan het reactionaire. Als je echt voor iets wilt gaan, dan vind je elkaar op dat aspect, ongeacht geloof, herkomst en leeftijd. Je herkent dan het menselijke in elkaar. Dan is de politieke voorkeur van je Turkse buurman helemaal niet meer relevant en kunnen de met piercings getooide transseksueel en het conservatief ingestelde omaatje van iets verderop wel met elkaar door één deur.’

De film wordt binnenkort ook in Berlijn vertoond. ‘Natuurlijk zie je dit soort initiatieven al jaren in Berlijn’, licht Mathias Coers, ‘maar daar heb je ook meer massa, dan is de kans veel groter dat dergelijke bewegingen zichtbaar zijn. Maar ik wil ook laten zien dat er in het Ruhrgebied wel degelijk wat gebeurt en niet alleen in Berlijn. Je ziet deze krachten feitelijk in alle voormalige industriesteden. Denk maar aan Noord Engeland en Detroit. Maar straks slaat de werkloosheid ook in andere sectoren toe. Met deze film willen we een signaal aan bewoners afgeven, dat het weldegelijk mogelijk is je rechten door te zetten. We werken reeds aan Engelse ondertiteling, zodat de film straks ook in andere Europese steden kan worden vertoond.’

Na afloop loopt iedereen met een drankje naar buiten. De schoorsteenpijpen achter ons zijn groen aangelicht. Ondertussen wordt de zaal opnieuw ingericht voor de volgende vertoning van 21.30 uur. Ik praat nog wat na met de filmmakers en we wisselen adressen uit. Natuurlijk zou het fantastisch zijn als deze documentaire binnenkort ook in een aantal steden in Nederland wordt vertoond.

En dat laatste is ook gelukt! De premiere is in Arnhem op 13 juni. Op 10 oktober is de film ook te zien in Zwolle (nadere info volgt).

Hoofdafbeelding, deel van muurschildering aan de Gladbecker Straße in Essen.

Acht steden Chinese kunst in het Ruhrgebied.

Het was genieten, de China8 expositie! Niet alleen de kunst, maar ook de prettige bijkomstigheid dat je in korte tijd – als je de hele expositie wilt zien – het Ruhrgebied kris-kras doorkruist. Stel, je bent nog niet geweest en je wilt in de laatste week dat de expositie draait toch nog een beetje China8 meepakken, dan is hier mijn persoonlijke lijst.

Op de eerste plaats Düsseldorf met de overzichtstentoonstelling van China8. Groots en overweldigend. Gaan! En de stad zelf is verrukkelijk (maar overigens geen Ruhrstad, als enige uit het rijtje van deelnemende steden). En als je tijd over hebt – en de hordes toeristen in de Altstad wilt ontwijken – vooral ook even naar de wijken Flingern en Bilk gaan.

Op de tweede plaats: Duisburg, om de grootse doeken in het prachtige museum Küppersmühle, mijn favoriete museum in het Ruhrgebied, maar ook omdat Duisburg als enige stad met twee musea deelneemt aan China8 en je dus ook bij het Lehmbruck (sculpturen) kan langsgaan.

Op de derde plaats Hagen. Hier word je ontroerd door de prachtige combinatie van een jugendstil museum, Moors fonteingeklater en Chinese sculpturen en installatiekunst. Sprookjesachtig mooi als ensemble!

Marl, op de vierde plaats, vanwege de sublieme en ontroerende video’s maar ook om het brutalistische museum- en stadhuiscomplex waarin dit deel van China8 is ondergebracht.

Op de vijfde plaats Gelsenkirchen waar traditionele Chinese kunsttechnieken op hedendaagse wijze zijn vertaald. Je krijgt er op de bovenste twee verdiepingen van de expo bijzondere urbane landschappen aangeboden.

Naar Essen – op de zesde plaats – ga je naar het Folkwang om het fotowerk van China8 te bezoeken (en ook om de overige collecties van dit prachtige museum te zien). Maar: ga na afloop om de hoek ook even een hapje eten in de Rüttenscheiderstrasse, de langste uitgaanstraat van Essen.

Recklinghausen heb ik op de zevende plaats gezet. Niet omdat ik het niet mooi vond, maar omdat ik de doeken die er hingen net iets minder spannend vond dan het werk dat ik in Düsseldorf en Duisburg heb gezien.

En tenslotte Mülheim an der Ruhr op de achtste plek. Hele indrukwekkende installaties, werkelijk waar, maar het China8 gedeelte is er zo klein, dat als je bijna geen tijd hebt, wellicht niet voor dit gedeelte moet omrijden. Maar de grote gespiegelde installatie in de hoofdruimte en de Chinese pop die daar al bijna vier maanden jonglerend aan het plafond hangt, raken je wel.

Tuinstad Margarethenhöhe Essen, dorpsidylle in de grote stad

Als je de rafelige randen en de grootstedelijk chaos van het Ruhrgebied even zat bent en je bent in Essen, kun je altijd onderduiken in de dorpsidylle Margarethenhöhe. Wat zullen ze 100 jaar geleden hun ogen hebben uitgekeken toen tussen de rokende schoorstenen en het hamerende geweld van de staalindustrie in het zuiden van de stad een zoete stedenbouwkundige perfectie werd gebouwd.

De tuinstad is gesticht door de familie Krupps, of om exacter te zijn, door mevrouw Margarethe Krupps, ter gelegenheid van het huwelijk van haar dochter Bertha. Ik kan me wel wat minder grootsere gebaren bedenken als gelegenheidsgeschenk. Maar de Krupps hadden geld, heel veel geld en dan kun je ook wel iets moois neerzetten. En dat is ze gelukt. De tuinstad wordt als het paradepaardje van de Duitse tuinsteden beschouwd.

Een bezoekje aan het tuinstadje stond al een paar jaar op mijn verlanglijstje maar het kwam er maar steeds niet van. Vorige week ben ik er geweest. Het is nog heel vroeg in de ochtend als ik uitstap bij Halbe Höhe aan de Holsterhauser Straße. De wijk doemt als een soort vestigingsstadje op. Zodra ik de trappen op en onder de poort door het tuinstadje ben ingelopen verstomt het stadslawaai volledig. Ik treed een volstrekt andere wereld binnen. Pittoreske huizen met houten luiken, gewelfde gevels, pergola’s en erkertjes.

Alles is even dromerig. Ik struin wat rond, laat de stilte op me inwerken, bewonder de façades. Ik kan mij bijna niet voorstellen werkelijk in het Ruhrgebied te zijn. Totdat ik op een rommelige etalage stuit van een elektronica-onderdelenzaak met daarin een stapeltje lichtschakelaars van de Ruhrpott Derby. En als ik even later in Gasthof zur Margarethenhöhe – de enige pleisterplaats die zo vroeg open is – een kopje koffie drink weet ik het weer zeker, ik ben in het Ruhrgebied: de lounge van het hotel is versierd met gecorrodeerde stalen elementen.

Unperfekthaus Essen, facilitator van het toeval

In de noordwestelijke binnenstad van Essen ligt het Unperfekthaus. De naam alleen al, heerlijk! Jong en oud, zakelijk en privé, creatieven en seminardeelnemers, voor iedereen is er plek om te werken, relaxen, eten en te ontdekken. De kracht is imperfectie en de onverwachte kleine verrukkingen waarmee je telkens wordt verrast. Op elke etage is het een ongelofelijk levendige boel. Je kan hier bijna niet weggaan zonder te zijn verrast en een bijzondere ontmoeting te hebben gehad. Hier wordt verwondering en toeval gefaciliteerd. Serendipiteit met stip.

Het Unperfekthaus is een eldorado voor flex werkers on the road. Geen gedoe met ledenpassen of strippenkaarten. Je bent altijd welkom. Maar het huis is veel meer dan een co-working space. Je kan er ook kunsten, loungen, feestjes geven, repeteren of gewoon rondhangen. Het gebouw was ooit een klooster en ik was verbaasd toen ze me dat vertelden. Ik had stilzwijgend aangenomen dat het een voormalig kantoorpand betrof, of misschien een school. Kloosters zijn huizen van stilte maar anno nu spat van dit pand de creativiteit en levendigheid af. Kelder, begane grond, vier etages en daarboven een hip dakterras, in totaal 4000 m2 levendigheid.

Ontbijten, lunchen, dineren, of alleen maar koffie, thee of wat fris. Alles kan, alles is omvangrijk, in veel smaken en zoveel je wilt. Elke etage heeft een fantastisch koffiezetapparaat en overal open ruimtes waar flexwerkers aan de slag zijn, seminars worden gehouden of mensen elkaar treffen voor een vergadering. Naast deze ruimtes zijn er ook veel plekken waar kunstenaars aan de slag zijn, je kan zo naar binnen lopen en met ze mee over de schouder kijken. Maar je mag ook spelen. Tafelvoetbal, darts, op een van de bovenste verdiepingen staat zelfs een racebaan voor mini autootjes. Muziek maken kan ook – je pakt gewoon een gitaar op – en als je mazzel hebt weet je volk naar het inpandige theater te lokken.

Het verdienmodel is heel intrigerend. De aanwezige kunstenaars en de overige gehuisveste initiatieven zijn de ruggengraat van het huis. Zij huren geen ruimte, maar krijgen juist ruimte om hun ding te doen. Zij maken dat het huis gonst en leeft en super aantrekkelijk is voor anderen. De bezoekers, flexwerkers en seminargangers zoemen daar omheen. En iedereen mag naar binnen, je betaalt alleen voor de tijd dat je er bent. Maar dan mag je ook overal rondhangen, werken, genieten, kijken, doen, eten, drinken. Wat je maar wilt en nodig hebt.

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen: