Het is een warme avond en de lage zon is goed zichtbaar achter de gesloten gordijnen. We zitten met ruim 30 man in een zaal in Coehoorn, Arnhem, naar de Duitse film ‘Das Gegenteil von Grau’ te kijken – een filmdocu over bewonersinitiatieven in het Ruhrgebied. “Ik werd vooral getroffen door de tegenstelling tussen de links-anarchistisch-activistische toon van de film en de brave burgers die wij hier zijn geworden,” merkte een van de bezoekers na afloop op.
Natuurlijk maakt de plek waar gefilmd is iets uit. Het Ruhrgebied is grootstedelijk en de gevolgen van de massale sluiting van de mijnen en de teloorgang van de metaalindustrie in de jaren 70-80 laten zich nog steeds voelen. Met grote werkloosheid, armoede en door mijnbouw en industrie achtergelaten vervuilde en verweesde ruimte als erfenis. Maar daardoor is het ook een omgeving waar bewoners eerder geneigd zullen zijn zich het ‘recht op eigen stad’ toe te eigenen, want dat is waar Gegenteil von Grau feitelijk over gaat.
Woorden zoals Plenum (vergadering), Gruppen en Gemeinsam, komen met grote regelmaat voorbij in de film. Het gaat niet om het individu, maar om de groep en het collectief beslist. De meesten onderstrepen in de interviews expliciet het belang van das Plenum. ‘Als je bij ons mee vergadert, mag je mee doen’. Of anders geformuleerd: ‘Als je niet mee vergadert, doe je ook niet mee’. Met ook een zeker pragmatisme: diegenen die aanwezig zijn besluiten gezamenlijk. Feitelijk een ‘do-ocracy’, zoals een van de in de film geïnterviewde deelnemers het noemt: ‘Wer kommt, der macht’. Je doet het met de mensen en de inzet die op dat moment voorhanden is.
Door het activistische karakter van de film ligt een vergelijking met de krakersscene van de jaren 80 van de vorige eeuw in Nederland snel voor de hand. Maar, er is wel een opvallend verschil. Het ging krakers in Nederland veelal om het bemachtigen van woonruimte voor zichzelf. Bij de in de film getoonde voorbeelden gaat het de initiatiefnemers vooral om Empowerment – Vrije Ruimte (Freiraum) in het Ruhrgebied wordt bevochten om andere mensen in hun kracht te kunnen zetten. Zoals een deelnemer aan een omvangrijk landbouwcollectief in de buurt van Dortmund het verwoordt: “Bij ons mag iedereen meedoen. Als je de kracht hebt om mee te werken, help je mee. En als je dat niet kan – om fysieke redenen- of omdat je even niet wilt, dan ben je ook nog steeds welkom”.
Of neem het voorbeeld van de voormalige Siedlung Riphorsterstraße in Oberhausen. Ooit woonden hier de mijnarbeiders, nu leeft hier een etnisch zeer gemêleerde groep. In de Riphorster Straße is een zelfvoorzienende coöperatie Riwetho ontstaan. De vorige eigenaar had in tegenstelling tot de leden van de coöperatie geen aandacht voor het in stand houden van de bijzondere architectuur van deze plek en al evenmin voor de noden van de deels arme bewoners. En die bewoners bouwen, verbouwen en feesten samen in hun community als ware het een Zuidafrikaanse township. En Riwetho, dat kan niet anders dan een knipoogje naar Sowetho zijn.
Als je deze film ziet ga je je wel afvragen in hoeverre een individualistische samenleving als de onze nog voeding kan bieden voor zelforganisatie van gezamenlijke initiatieven ten behoeve van de gemeenschap. Tegelijkertijd geeft de film je het onbehaaglijke gevoel dat we hier misschien wel te braaf zijn geworden en dat zet dan de zaak weer op scherp.
In alle voorbeelden van de film komt amper een overheid aan te pas. Dat is natuurlijk ook een kwestie van onderwerpkeuze, want ook de Duitse overheid bemoeit zich intensief met de samenleving en wenst aan te jagen, net als de onze. “Ik ben in verschillende Nederlandse steden vanuit de overheid bezig geweest volkstuintjes aan te jagen”, vertelt een bezoeker, “maar er was geen animo voor. Maar daar waar we ons als overheid vervolgens terugtrokken, schoten ze ineens wel als paddenstoelen uit de grond. We moeten ons als overheid blijkbaar helemaal niet met dat soort initiatieven willen bemoeien.”
Maar ja, wat dan wel? Misschien is het al voldoende om naar de film te kijken, want die werkt prettig verstorend. Het haalt je uit je luie stoel en maakt nieuwsgierig. Aannames die hier bij ons vanzelfsprekend zijn, werken 100 kilometer verderop anders en alleen dat al inspireert.
Rurhfrau Sonja Scholten zag de première van de film in Essen en haalde in overleg met de filmmakers de film naar Nederland. De film landde op 13 juni in samenwerking met o.a. de Ruimtemakers Oost NL in het initiatief Coehoorn Centraal in Arnhem.
Voor wie de film in Arnhem heeft gemist: op 5 september draait de film in Zwolle (nadere info volgt).
Foto’s van boven naar beneden: Solidarische Landwirtschaf Dortmund (persfoto), filmavond in Coehoorn, Genossenschaf RIWETHO Oberhausen (persfoto) en de foto behorende bij de filmflyer van Das Gegenteil von Grau (persfoto).
RUHRFRAU NL 
