Ruhrgebied – Pagina 2

Song Dong ervaren in de Kunsthalle Düsseldorf

Werk van Song Dong komt regelrecht bij je binnen. In het najaar van 2015 was de expositie nog in Groningen te zien en op dit moment in de Kunsthalle in Düsseldorf. Mooi hoor, zo’n samenwerking van twee musea over de grens heen. Als je de expo nog wilt zien, zal je wel heel snel moeten wezen. Medio maart wordt alles weer ingepakt.

Het werk van Song Dong kun je op zijn best ervaren als er bijna niemand is. Vooral de hal waarin de installatie ‘Waste not’ is opgebouwd. In die hal staan meer dan 10.000 gebruiksvoorwerpen, verzameld in het ouderlijk gezin van Song Dong gedurende 50 jaar. Je kan er van alles bij denken en voelen. Honderden plastic flesjes, geordend naar soort. Een waanzinnig groot aantal medicijndoosjes als een bouwwerk opgetast. Piepschuim tegen de muur, een kledingkast en honderden paren strak geordende schoenen. Als je je ogen half dicht knijpt, lijkt het piepschuim wel een stad in de verte.

Song Dong is sowieso gebiologeerd door de relatie mens en stad. Dat blijkt niet alleen uit de installatie ‘Eating the City’ waarbij hij samen met bezoekers een stad opbouwt met bergen zoetigheid en vervolgens de bezoekers de vrije hand geeft de hele stad op te eten. Maar ook uit de stadsgezichten opgebouwd met stukken groenten of met hompen zalmfilet.

Beneden staan de werelddelen uitgesneden als blauwe tafeltjes lukkraak in een ruimte. Het lijkt wel een kinderspeelhoek. Later lees ik dat deze tafeltjes onderdeel zijn van de installatie ‘Eating the world’. Ze zijn belegd geweest met snoepgoed dat de bezoekers mochten opeten. Dat hebben ze dan ook grondig gedaan. De tafels waren leeg en de ruimte, op de blauwe tafels na, leeg. Wat blijft eigenlijk over, als het aan de mens ligt?

Hoe Duitsland de ‘Tag der Deutschen Einheit’ viert.

Op 3 oktober werd in Duitsland voor de 25^e keer de ‘Tag der Deutschen Einheit’ gevierd. Wie op die dag een feestelijke drukte had verwacht komt bedrogen uit. Elk jaar wordt 1 stad aangewezen, om het feestje te vieren. Dit jaar Frankfurt. En natuurlijk zijn er festiviteiten in Berlijn, dat kan ook niet anders. Maar bij een 25-jarig jubileum, dan zou je eigenlijk toch wel iets meer festiviteiten mogen verwachten. Ik was benieuwd of ik toch nog iets van activiteiten in het Ruhrgebied zou kunnen ontwaren en ging 3 oktober op pad maar kwam bovenal stilte tegen.

Daags tevoren had ik me op het internet georiënteerd. De speurtocht naar speciale festiviteiten in het Ruhrgebied leverde niet veel hits op. Het werd me al snel duidelijk dat de Duitsers het 25 jarige jubileum zeer ingetogen vieren. De winkels zijn dicht, de bedrijven gesloten, de meeste musea zijn geopend volgens de zondagsopenstelling en hier en daar wordt gerept van een vlooienmarkt of een optreden in de avond.

Bij gebrek aan veelbelovende festiviteiten prikken we als bestemming het Josef Alberts museum in Bottrop, de tuinstad Schüngelberg in Gelsenkirchen en het uitgangskwartier Bermuda3 Eck in Bochum. Dat de opgelegde zondagsrust niet bij elke Duitser in de smaak viel, werd al vroeg in de ochtend duidelijk op de A12 bij de grensovergang Arnhem. Het was een grote uittocht. Wij konden Duitsland in razen, de Duitsers zelf stonden in de file en reden stapvoets richting Nederland.

De straten van Bottrop ogen verlaten als we rond de klok van half elf de stad inrijden. Overal diepe zondagsrust. Pas als we vlak in de buurt van het Josef Albert Museum komen is er duidelijk sprake van menselijke activiteit. Het museum ligt in het stadspark en de parkeerplaats tegenover het museum is bijna vol. Dat is ook niet zo vreemd want het museum biedt onderdak aan de eerste overzichtstentoonstelling in Europa van de beroemde Amerikaanse fotograaf Walker Evans. En als je op deze bijzondere feestdag toch iets buiten de deur zoekt, dan is deze expositie wel een zeer goede keuze. Of anders geformuleerd, ook al zou het overal bruisen, deze tentoonstelling wil je zelfs dan graag zien. Maar zo indrukwekkend als de expositie is, zo karig is de koffiecorner van het museum met slechts een koffieautomaat en een koeler met blikjes. We gaan voor sfeer en laten de koffiehoek voor wat het is.

Gelsenkirchen ligt zo’n beetje om de hoek en dat is het leuke van het Ruhrgebied. Alles ligt op steenworp afstand van elkaar. De tuinwijk Schüngelberg is ooit gesticht ten behoeve van de arbeiders van de mijn Hugo. De mijn is allang gesloten, maar de arbeiders en hun nazaten leven er nog steeds. In Schüngelberg is het stil, alleen wat kinderstemmen doorbreken de stilte en hier en daar klinkt vanachter een groene heg wat gemurmel. De tuinstad is zo uitbundig groen en de huisjes zo lieflijk, dat je je hier eerder op het Engelse platteland dan in het verstedelijkte Ruhrgebied waant. We hopen dat het centrale plein wat horeca en festiviteiten biedt maar het is er stiller dan stil. We moeten het vooralsnog doen met een meegebracht boterhammetje. Verderop treffen we zowaar een geopende kiosk aan en kunnen we een flesje water kopen.

Onze laatste bestemming is de Bermuda3 Eck. Als er ergens leven in de brouwerij valt te verwachten is het wel daar. Dit is hét uitgangskwartier van Bochem, een fikse Ruhrstad met ruim 350.000 inwoners. Ik was er voor het laatst in het voorjaar en toen was het er stampvol. Het is rond de klok van vier als we arriveren. Een handjevol mensen genieten van Kaffee mit Kuchen op een terrasje, gezinnen maken een zondags ommetje met de hond en hier en daar zitten groepjes jonge mannen aan het bier. Voor de Bermuda3 Eck is het allemaal nog heel bedaard. We nemen eerst een koffie, voor ons zonder Kuchen, slenteren wat rond en eindigen bij een fantastisch Vietnamees restaurant. En precies als we het gebied weer uitlopen gebeurt het, een groepje straatartiesten komt ons rollend over de straat tegemoet. Ze zijn allemaal in het zwart en buitelen over elkaar heen, laten los en duiken vervolgens weer op elkaar. Het kan niet anders, dit moet een act zijn in verband met de ‘Tag der Deutschen Einheit’. Na een dag zoeken is het dan toch gelukt.

Van boven naar beneden: 1. Bochum, Bermuda3 Eck, 2. Grensovergang A12 Arnhem, 3. Museum Bottrop, detail van foto van Walker Evans, 4. Tuinstad Schüngelberg Gelsenkirchen. 5. Hoofdingang Bermuda3 Eck Bochum, 6. Straattheater Bermuda3 Eck Bochum.

Acht steden Chinese kunst in het Ruhrgebied.

Het was genieten, de China8 expositie! Niet alleen de kunst, maar ook de prettige bijkomstigheid dat je in korte tijd – als je de hele expositie wilt zien – het Ruhrgebied kris-kras doorkruist. Stel, je bent nog niet geweest en je wilt in de laatste week dat de expositie draait toch nog een beetje China8 meepakken, dan is hier mijn persoonlijke lijst.

Op de eerste plaats Düsseldorf met de overzichtstentoonstelling van China8. Groots en overweldigend. Gaan! En de stad zelf is verrukkelijk (maar overigens geen Ruhrstad, als enige uit het rijtje van deelnemende steden). En als je tijd over hebt – en de hordes toeristen in de Altstad wilt ontwijken – vooral ook even naar de wijken Flingern en Bilk gaan.

Op de tweede plaats: Duisburg, om de grootse doeken in het prachtige museum Küppersmühle, mijn favoriete museum in het Ruhrgebied, maar ook omdat Duisburg als enige stad met twee musea deelneemt aan China8 en je dus ook bij het Lehmbruck (sculpturen) kan langsgaan.

Op de derde plaats Hagen. Hier word je ontroerd door de prachtige combinatie van een jugendstil museum, Moors fonteingeklater en Chinese sculpturen en installatiekunst. Sprookjesachtig mooi als ensemble!

Marl, op de vierde plaats, vanwege de sublieme en ontroerende video’s maar ook om het brutalistische museum- en stadhuiscomplex waarin dit deel van China8 is ondergebracht.

Op de vijfde plaats Gelsenkirchen waar traditionele Chinese kunsttechnieken op hedendaagse wijze zijn vertaald. Je krijgt er op de bovenste twee verdiepingen van de expo bijzondere urbane landschappen aangeboden.

Naar Essen – op de zesde plaats – ga je naar het Folkwang om het fotowerk van China8 te bezoeken (en ook om de overige collecties van dit prachtige museum te zien). Maar: ga na afloop om de hoek ook even een hapje eten in de Rüttenscheiderstrasse, de langste uitgaanstraat van Essen.

Recklinghausen heb ik op de zevende plaats gezet. Niet omdat ik het niet mooi vond, maar omdat ik de doeken die er hingen net iets minder spannend vond dan het werk dat ik in Düsseldorf en Duisburg heb gezien.

En tenslotte Mülheim an der Ruhr op de achtste plek. Hele indrukwekkende installaties, werkelijk waar, maar het China8 gedeelte is er zo klein, dat als je bijna geen tijd hebt, wellicht niet voor dit gedeelte moet omrijden. Maar de grote gespiegelde installatie in de hoofdruimte en de Chinese pop die daar al bijna vier maanden jonglerend aan het plafond hangt, raken je wel.

Over de Ruhrtriënnale en Dinslaken

Eergisteren woonden we in Dinslaken een voorstelling van de Ruhrtriënnale bij. Plaats van actie: de kolenmenghal van de voormalige mijn Lohberg. Speciaal voor de voorstelling hebben ze daar een tijdelijke tribune met 1200 zitplaatsen opgebouwd. Toen ik er onderdoor liep kreeg ik wel even de kriebels. Met zoveel mensen daarop, gaat dat wel goed? Maar die gedachte was weg zodra we op onze plek zaten, zo’n 10 meter boven het maaiveld. We keken naar de Accattone van festivalintendant en regisseur Johan Simons, waarin hij tekst uit de gelijknamige film van Paolo Pasolini en muziek van Johan Sebastian Bach heeft verwerkt tot een bizar maar fascinerend geheel.

Een prachtige enscenering: een langwerpige hoge hal, kolen en gruis op de vloer en een zijde tot aan de nok toe geopend. Je voelt je enorm nietig in zo’n immense hal. De elementen hebben er vrij spel en dat is ook de bedoeling van Simons want het echte leven kan heel ruig zijn, niet alleen voor de mijnwerkers die op deze plek hun leven hebben gesleten, maar ook voor de types die door de theaterspelers worden verbeeld: pooiers en hoeren uit het kansloze Napels van weleer. Het Collegium Vocale Gent mag op een podium een metertje boven het kolenveld spelen en de toneelspelers bijten letterlijk in het stof.

Het bezoeken van de Ruhrtriënnale op deze plek is ook – als je daar oog voor hebt – het sterk ervaren van twee werelden. Als je alleen het stuk komt bekijken bevind je je ‘veilig’ te midden van een cultuur minnend publiek en voor het geval de elementen in de zaal toeslaan, ligt er een dekentje voor de kou op je stoel. Maar je hoeft maar een paar honderd meter over het vervallen complex te struinen om te belanden in de aangrenzende voormalige arbeiderswijk met behoorlijk wat hedendaagse sociale problematiek. Toen Lohberg sloot sloot, had plotsklaps de hele wijk geen werk meer. In het Napels van toen hadden ze het zeker niet makkelijk, maar dat hebben ze hier ook nog niet.

Zodra een mijncomplex in het Ruhrgebied wordt opgeknapt gloren er kansen voor de omliggende buurt. Dat betekent roering en veel sappig groen. Zo ook hier. Het gaat langzaam maar een deel van het terrein is inmiddels gesaneerd en ingericht als park. Het was er zondag behoorlijk druk en het is duidelijk dat de bewoners erg blij met deze frisse en groene ruimte zijn. Maar de twee verschillende mensenmassa’s vielen wel heel erg op. Vanuit het park zie je de bezoekers van de Ruhrtriënnale linea recta van de parkeerplaats naar de tijdelijke foyer stromen en in het park zelf – we waren er rond etenstijd – liepen bewoners tussen het park en de wijk op en neer. Bijna naast elkaar, maar de stromen mengden zich niet.

Tatort is Kult in Duitsland

Tatort is tegenwoordig veel meer dan een krimi, in Duitsland is het hip om op zondagavond naar Tatort te kijken en dat kijken vindt bij voorkeur plaats in een kroeg. Tatort is ook veel meer dan alleen een serie. Het zet de Duitse steden behoorlijk op de kaart. In een aantal steden is de commissaris inmiddels in ruste, in andere steden wordt nog volop op het gespuis gejaagd.

Foto kaartjes: printscreen daserste.de/tatort/

Natuurlijk volg ik de plot als ik naar een crimi kijk, dat kan bijna niet anders, maar een deel van de lol is toch ook wel de stad als decor. Het geeft zo’n heerlijke aha erlebnis zodra je delen van een stad herkent. Daarnaast is het een zeer aangenaam grootstedelijk vermaak om op zondagavond in een Duitse kroeg naar Tatort te kijken.

‘Crimi-steden’ als toeristisch trekpleister? In Oxford weten ze daar wel raad mee. Ze ontvangen er graag ‘inspector Morse’ fans en ook Ystad (Zweden) spaart garen bij het speurwerk van inspecteur Wallander. Vorige week stuitte ik in Duisburg op de Horst Schimanski Gasse. Die naam zal een aantal Nederlanders bekend voorkomen. De afleveringen van Tatort met Duisburg als decor en commissaris Schimanski in de hoofdrol zijn allemaal uitgezonden op de Nederlandse TV. Ik herinner mij vooral zijn tomeloze energie en het rauwstedelijke decor waarbinnen de serie werd opgenomen.

Maar om onder leiding van een gids je te vergapen aan een kroeg waar Schimanski (25 jaar geleden!) graag even stoom afblies? Toch stuitte ik op een groep van zo’n 20 man, die verscholen onder paraplu’s in de stromende regen welwillend naar het verhaal van hun gids stonden te luisteren, terwijl ze de voorgevel van de kroeg zaten te bestuderen. Even naar binnen gaan zat er niet in, het was vroeg en de kroeg was nog dicht.

Dan maar beter de hoek omgaan en de Gasse in je op te nemen. Daar hing zelfs een gebreid straatnaambordje met de liefkozende woorden ‘Schimmi Gasse’. Mooi toch, hoe oud tv-vermaak en hedendaagse brei-rages elkaar ontmoeten.

Verrassingen langs het Rhein Herne Kanaal in Oberhausen

In het Ruhrgebied liggen kleine verrukkingen voor het oprapen. Een paar dagen geleden maakte in een korte wandeling langs het Rhein Herne kanaal in Oberhausen.

Neem nou bijvoorbeeld de locatie van l’italiano im Boothaus. Het restaurant in het voormalige boothuis van de Rudelnverrein Oberhausen ligt ingeklemd tussen het kanaal en de snelweg. Zowel een paar honderd meter naar links als naar rechts gaat een spoorbrug over het kanaal. Als je naar het boothuis kijkt, lijkt het wel alsof de gele snelwegborden op het dak zijn gemonteerd. Fascinerend hoe dit door infrastructuur geteisterde gebied nieuw ondernemerschap aan zich weet te binden. En dat terras aan het water, Oberhausen aan zee.

Het zijn de kleine details. Elke kruising van weg en water levert een ander perspectief op. Op dit kleine stukje passeer je om de paar honderd meter een onderdoorgang. Door de spleet van de snelweg valt het licht prachtig op het water. Dat valt niet te beschrijven, dat moet je gewoonweg ervaren.

Iets verderop is een loopbrug over het kanaal gemaakt. De brug lijkt op een overspannen spiraalveertje uit een balpen, uitgerekt en alle kanten opspringend. De railing is inmiddels hoopvol behangen met honderden, zo niet duizend hangslotjes. Het gaat goed met de liefde in Oberhausen.

Urbanscreen in de Gasometer Oberhausen

We hebben de Gasometer Oberhausen bijna voor ons zelf. Het is nog vroeg in de ochtend en binnen is het ontzettend koud. Buiten waait het flink en in deze uit de kluiten gewassen opslagtank is het maar een paar graden. De suppoosten lopen snelle rondjes, stilstaan is geen optie in deze kou. Ik trek mijn handschoenen aan en trek de das nog iets hoger om mijn nek. We zijn hier voor de expositie ‘Der schöne Schein’ met als hoogtepunt de lichtinstallatie van de kunstenaarsgroep URBANSCREEN. Ik heb de expositie al een keer gezien en de Gasometer al veel vaker, maar vind het geen enkel probleem om hier opnieuw te zijn.

In een radius van 320 graden wordt op de meer dan 100 meter hoge binnenwand van de Gasometer een fascinerend zwart-wit lichtspel opgevoerd. Symmetrische patronen buitelen, vallen, klimmen en golven over de muren. Het ene moment lijkt het op een gigantisch breipatroon waar de gerstekorrels vanaf vallen, het andere moment megalomane kantoorgevels met puntig uitstekende erkers om over te gaan in een landschap vol lieftallige belletjes waardoor je ineens in een mega groot glas gevuld met prik ligt. Ja je ligt. Op de vloer liggen een twintigtal tweepersoons ligkussens en als het niet druk is, doe je er goed aan zo’n kussen te bemachtigen. Het scheelt heel wat in de kou en al liggend is de ervaring veel grootser.

Voor wie de Gasometer niet kent: ooit werd hier gas gewonnen uit steenkool en onder hoge druk opgeslagen en alhoewel het gas er al jaren weg is, hangt de geur er nog steeds. Vlak naast de ingang hangt een foto van pakweg 12 bij 2 meter. Het is het panorama van Oberhausen toen het hier nog een grote kolenpot was. Een indrukwekkende prent die gegarandeerd op je netvlies blijft hangen en als je daarna hoog op het dak van de Gasometer staat – een glazen lift brengt je moeiteloos naar boven – schuiven heden en verleden zo in elkaar over. Een aantal woonblokken en fabrieken zijn nog herkenbaar en je kan tegelijkertijd je beeld van de huidige situatie bijstellen: het Ruhrgebied is ook heel groen.

Halde Haniel, waanzinnig landschap

Er zijn nog steeds een aantal mijnen in gebruik in het Ruhrgebied. Eentje daarvan is de Zeche Prosper Haniel in de buurt van Bottrop. Achter de mijn ligt de Halde Haniel. Het beklimmen van deze halde is een spirituele ervaring. De Duitse filmregisseur en documentairemaker Wim Wenders heeft er een zelfs een film opgenomen en spreekt van ‘Wahnsinnswüstenlandschaft’.

Ik blijf me er over verbazing hoe weinig mensen langs de grens Duitsland echt goed kennen. Vanuit Arnhem zijn een groot aantal plekken in het Ruhrgebied binnen een uur aan te rijden. Zo ook Halde Haniel. Nederlanders klagen wel eens dat ze geen bergen hebben, maar het dolen door het Haldelandschap in het Ruhrgebied brengt je impressies van naakte bergen in Schotland, of de kale ballons van de Vogezen.

Het begin van de wandeling naar de top van Halde Haniel is niet gemakkelijk te vinden. De bewegwijzering stuurt je naar een grote parkeerplaats bij de nog werkende mijn. Een portiershuisje, een bedrijventerrein met slagbomen, overal activiteiten om je heen. Je krijgt het gevoel dat je een afslag hebt gemist. Toch klopt het, alhoewel het dan nog wel even zoeken is hoe je de halde opkomt. Direct bij de parkeerplaats begint namelijk ook een route die langs de flanken van de halde voert, maar een ellenlange afrastering belet je omhoog te klimmen.

Tenzij je de andere kant op loopt, het parkeerterrein over en het bordje Kreuzweg gaat volgen, een klein aftands wit bordje. Je moet het ook maar weten. Gelukkig wezen andere wandelaars mij de eerste keer de weg. Na een omtrekkende beweging om het mijngebouw heen begin je te klimmen. De eerste helft van het pad omhoog is daadwerkelijk een kruisweg. Na elke ‘haarspeld’ staat een in koperkleurig metaal ge-etste statie. Vlak boven de boomgrens, na de laatste statie, staat op een ruim plateau een kolossaal wit kruis. Het grauwe verleden van het Ruhrgebied is vanaf deze plek totaal gewist. Oneindig landschap, in zachte tinten gehuld.

Helemaal boven gekomen kun je alleen nog maar stil zijn. De wind buldert er om je oren. Een zwart plateau, een diepe krater en op de kraterrand tientallen rechtopstaande spoorwegbielzen, hier en daar met een beetje kleur aangezet. Totempalen die bezweren wat was en is, heden en verleden samengebracht. Woest landschap, oerlandschap, waanzinnig landschap. Stonehenge in het Ruhrgebied.

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen:

Dit delen: